Współczesne media elektroniczne w sposób rewolucyjny zmieniły życie współczesnego człowieka. Stały się integralnym czynnikiem środowiska wychowawczego młodego pokolenia. Obecnie dzieci i młodzież dorastają i rozwijają się, wrastają w kulturę swojego narodu nie tylko w otoczeniu rodziny, szkoły, grupy rówieśników, lecz również w otoczeniu mediów. Dla wielu z nich media są oknem na świat. Często jest to zasadniczy i jedyny sposób uczestnictwa w kulturze. W takiej sytuacji, rozwój nowoczesnych technologii może prowadzić do ograniczenia wpływu wychowawczego rodziny na rzecz nie zawsze korzystnych środków masowego przekazu1.
Oddziaływanie mediów na osobowość widza wpływa korzystnie lub ujemnie, zależnie od nadawanych treści, sposobu ich odbierania, od cech odbiorcy i od czasu przeznaczonego na odbiór2. Szczególnym odbiorcą emitowanych treści jest młody człowiek, ponieważ nie ma on jeszcze do końca ukształtowanej sfery poznawczej i uczuciowej, jest widzem mało krytycznym i silnie zaangażowanym emocjonalnie. W rozwoju młodego człowieka można wyróżnić charakterystyczne dla określonego wieku cechy odbierania programów telewizyjnych:
● dzieci w wieku 7-9 lat często przyjmują treść np. filmu jako absolutną prawdę, a swoje przeżycia odtwarzają w zabawach i rysunkach,
● dzieci w wieku 10-12 lat wyraźnie zaczynają szukać wzorców dla swej dojrzewającej osobowości, utożsamiają się z telewizyjnymi bohaterami, przyjmują ich motywy postępowania i preferowane wartości,
● u dzieci starszych, 13-15-letnich, wzrasta zdolność do syntezy wydarzeń oraz emocjonalność przeżywania,
● o pełnej aktywności odbioru telewizji można mówić w 16-18 roku życia3.
Z licznych badań psychologicznych osobowości dzieci w różnym przekroju wiekowym wynika, że oddziaływanie środków masowego przekazu na odbiorcę, dokonuje się poprzez prezentowane treści. W ciągu kilku ostatnich lat, wielką popularność wśród młodego pokolenia zdobyły japońskie komiksy-kryminały, bestsellery i kreskówki, które określa się nazwą manga i anime oraz bardzo popularne wśród dziewcząt czasopismo W.I.T.C.H.4 Warto zwrócić uwagę na fakt, że przekazy te wywodzą się ze światopoglądu filozofii wschodu oraz zawierają i upowszechniają elementy neopogaństwa, które mogą być zagrożeniem dla wychowania chrześcijańskiego.
Terminy manga i anime we współczesnym świecie mają wielkie znaczenie. Źródeł mangi należy szukać wśród dzieł dawnych mnichów buddyjskich. Za ojca mangi uważa się Kakuju z Toba (1063-1140), który pozostawił po sobie cykl malowideł o zwierzętach, będących alegoryczną satyrą na zdemoralizowane społeczeństwo5. Za twórcę słowa manga uważany jest Katsushika Hokusai (1760-1849), który użył go po raz pierwszy na określenie swoich drzeworytów, łącząc dwa słowa man i ga. Oznacza to niepohamowane, dynamiczne obrazy6. Manga to japoński komiks, który charakteryzuje się jedynym w swoim rodzaju stylem rysowania. Tematyka i sposób kadrowania jest niezwykle dynamiczny, kolorystyka to biel i czerń, a czytanie komiksu od ostatniej strony sprawia, że manga jest bardzo specyficzna7.
Japońska sztuka rysowania komiksu i tworzenia filmu anime jest odmienna od szkoły europejskiej czy amerykańskiej. Jest w niej wiele niezrozumiałych dla odbiorców elementów i symboli starojapońskich. Komiksy te skierowane są nie tylko do dzieci, ale również do dorosłych8.
W polskiej telewizji brakuje często oznakowania, dla jakiej grupy wiekowej przeznaczony jest dany film. W ten sposób nieświadomy odbiór anime bez właściwego przygotowania może narazić młodego widza na kontakt z przemocą, agresją, pornografią, synkretyzmem9 oraz licznymi wątkami pseudomistycznymi czy też neopogańskimi. Poprzez manga i anime dzieci i młodzież wkraczają w świat stworzony przez inną, odmienną kulturę. Dla europejskiej kultury i tradycji stanowi ona zjawisko całkiem nowe i obce.
Prezentowany przez bohaterów manga i anime stosunek do życia nie jest godny polecenia dzieciom i młodzieży. Propagują oni wzory hedonistyczne, życie łatwe i bez wymagań – bierz i używaj, wszystko ci się należy. Jeśli ktoś ci się nie podoba, to masz prawo go zlekceważyć lub nawet zabić. Występuje tu również pomieszanie dobra i zła. Dobrzy bohaterowie walczą tymi samymi metodami, co źli. Wszystko jest rozmyte. Dobro w charakterze magii przywołuje złe moce. Zła czarownica ma postać anioła, natomiast postać tradycyjnie wyobrażająca diabła spełnia dobre czyny. W filmach, komiksach i grach wkracza się w świat stworzony przez skrajnie odmienną kulturę. Dziecko oglądające filmy z pogranicza anime i mangi koduje w podświadomości podawane treści jako własne, przetworzone w wyniku przeżywania obrazu i doznań z nim związanych. Są one później odbierane, jako bliskie, a tym samym wiarygodne, odbiorca po prostu się z nimi oswoił.
Treść wielu filmów anime i manga jest kontrowersyjna. Wykorzystuje i łączy w szokujący sposób symbole chrześcijańskie z kabałą, hinduizmem, mitologią grecką. Wykorzystuje cytaty z Pisma Świętego, np. „drzewo poznania dobra i zła" (Księga Rodzaju 2, 8-9). Ten cytat podaje firma Gainax na swoich produktach związanych ze słynnym w Japonii, a także w Polsce, serialem anime i manga – Neon Genesis Evangelion, który ma być nową ewangelizacją na nowe stulecie. Ich autorzy twierdzą, że to tylko puste nazwy, że zostały wykorzystane, by okrasić całość mangowej fikcji, ale mija się to z prawdą. Opowieść ta łączy w całość różne sprzeczne ze sobą poglądy filozoficzne, religijne i społeczne. Główną fabułą filmu i komiksu Neon Genesis Evangelion są zmagania nastoletnich pilotów wielkich robotów, zwanych Evangelionami, z tajemniczymi najeźdźcami, demonicznymi duchami, które określa się mianem Aniołów. Warto zwrócić uwagę na stosunki społeczne i rodzinne, podważanie autorytetu rodziców. W filmie nie ma mowy, że rodziców koniecznie trzeba darzyć miłością i posłuszeństwem. A jak będą chcieli dyskutować, to zadajcie im kilka problemów z komiksu. To powinno zamknąć im usta10.
Przez łączenie ze sobą sprzecznych poglądów i pojęć wprowadza się dzieci i młodzież, która nie ma jeszcze wykształconego, swojego poglądu na postrzeganą rzeczywistość, w synkretyzm. Przez taki sposób oddziaływania próbuje się wprowadzić nowy system wartości, za którym stoją określone cele – uświadomienie dzieciom, że nadchodzi nowy sposób podejścia do życia rodzinnego, społecznego czy też religijnego.
Magia jest podana w opakowaniu błyskotliwej akcji. Jest to często nieświadome wchodzenie w świat okultystyczny i pseudomistyczny.
Kontynuacja procesu uzależniania od okultyzmu to cały przemysł finansowo-wydawniczy. Zabawki, komiksy, książeczki do kolorowania, zeszyty, ubrania, nawet działania promujące zainteresowanie magią w sposób coraz bardziej realistyczny11.
Animacje i komiksy działają głównie na sferę emocjonalną, z pominięciem intelektualnej, co może budzić obawy o rozwój intelektualny – czytanie, pisanie, umiejętność wypowiadania się. Analiza japońskich filmów i komiksów skłania do refleksji, gdzie przemoc, pornografia i bluźnierstwo, przeważają nad autentycznymi wartościami.
Przekazywane treści nie zawsze odpowiadają na faktyczne potrzeby młodego człowieka, lecz sztucznie rozbudzają potrzeby konsumpcyjne i dewiacje oraz wprowadzają neopogańskie praktyki. Oferują wartości przeciwne realnemu dobru młodego pokolenia i godzą w jego życie moralne. Długotrwałe obcowanie z analizowanymi treściami może doprowadzić do uzależnienia i identyfikowania się z nimi, a także do negatywnych zmian osobowości.
S. Celina Jadwiga Cyman CSSE
1.) M. Braun-Gałkowska, I. Ulik, Zabawa i zabijanie. Oddziaływanie przemocy w mediach na psychikę dzieci, Warszawa 2000.
2.) M. Braun-Gałkowska, Dziecko w świecie mediów, Edukacja i dialog 2003/6, nr 149, 2-9.
3.) Z. G. Grzegorski, Ja, dziecko i TV, Poznań 2000, 8-9.
4.) witch w jęz. angielskim znaczy: czarownica (przyp. red.).
5.) Z. Ablerowa, O sztuce Japonii, Warszawa 1983, 5, 137-139.
6.) D. Styrna, Historia mangi, Kompendium Kawaii, 1. 1999, 4-20.
7.) A. Lech, Leksykon mangi i anime, t. 2, Szczecin 2004, 37; P. Varley, Kultura japońska, Kraków 2006, 337-342.
8.) D. Styrna, op. cit., 4-20.
9.) synkretyzm – połączenie różnych, często rozbieżnych i sprzecznych poglądów; wyznawanie zasad lub wierzeń obejmujących odległe od siebie elementy, pozornie lub rzeczywiście wzajemnie sprzecznych (przyp. red.).
10.) Internet CD, 2000, nr 6, Evangelion.
11.) A. Posacki, Magiczne wyobrażenia czy realistyczna magia?, Gdańsk 2006, 54-58.
