Żeby poinformować naszych Czytelników i wyeliminować wszelkie nieporozumienia dotyczące nauczania Kościoła katolickiego na temat klonowania człowieka, postanowiliśmy opisać w tym artykule oba typy klonowania: terapeutyczne i reprodukcyjne. Jak wynika z poniższej analizy, klonowanie ludzi jest karygodnie niemoralnym, grzesznym działaniem i my, jako katolicy, stanowczo sprzeciwiamy się temu przestępczemu czynowi nauki dotyczącemu Boskiego stworzenia.
Na całym świecie istnieją kliniki, które przedstawiają klonowanie jako nieodpartą opcję dla małżeństw, nie mogących mieć swojego własnego biologicznego dziecka. Jest to nieprawda, zwłaszcza dlatego, że nauka nie potrafiła rozwinąć wiarygodnej metody klonowania (nawet zwierząt) bez żadnych defektów w ich genetycznej strukturze. Klonowanie ludzi jest pełne błędów. Jest też ono powiązane z wewnętrznym duchem, w obrębie którego chce dominować nad drugą osobą. Co daje komuś prawo do wyboru jednej osoby nad drugą? Prześledzimy tę kwestię poniżej.
W przeszłości Jan Paweł II wyjaśniał nam, że: „Akt klonowania jest z góry ustalonym działaniem, które wymusza obraz i podobieństwo dawcy oraz stanowi istotnie formę narzucenia panowania nad innym człowiekiem, zaprzeczającą ludzkiej godności dziecka i czyni jego lub ją niewolnikiem kaprysu innych. Dziecko jest postrzegane raczej jako obiekt i produkt czyjejś fantazji, niż wyjątkowa osoba ludzka, równa w godności tym, którzy ją lub jego'stworzyli'. Praktyka klonowania uzurpuje rolę stwórcy i dlatego powinna być traktowana jako wykroczenie przeciwko Bogu..."1.
Zdefiniujmy w sposób właściwy zwykle używane znaczenia godności, człowieczeństwa, wyjątkowości i wolności. Słowa te nie były nigdy tak niewłaściwie używane, jak są teraz, w naszych czasach.
Godność: wrodzona szlachetność lub wartość, byt godny szacunku, ponieważ jest stworzony na obraz i podobieństwo Boga.
Człowieczeństwo: warunek, stan lub jakość bycia człowiekiem.
Wyjątkowość: byt, który jest całkowicie różny w strukturze genetycznej i osobowości.
Wolność: zdolność korzystania z wolnej woli, rozpoznawania prawdy i życia nią do najwyższego stopnia.
Dignitas Personae (Godność osoby) jest instrukcją watykańskiej Kongregacji Doktryny Wiary na temat etycznych kwestii pojawiających się w związku z badaniami biomedycznymi. Dokument ten dostarcza informacji na temat tego, „jak szanować ludzkie życie i prokreację w naszej nadzwyczaj naukowej erze", mówi kardynał Francis George z Chicago, przewodniczący Konferencji Biskupów Katolickich Stanów Zjednoczonych2.
Dignitas personae jest jedynym dokumentem z wielu, które opublikował Kościół, przedstawiającym jego stanowisko w tej bardzo ważnej kwestii. Czytamy w nim, że: „Sprzeciwiamy się usuwaniu niewinnego życia lub manipulowaniu nim dla korzyści przyszłych pokoleń, jak też promowaniu tworzenia nowego życia ludzkiego w zdepersonalizowany sposób, zastępujący oparty na miłości związek między mężem i żoną". Kardynał George dodaje także, iż dokument ten broni dzieci nienarodzonych.
Dignitas personae dopuszcza tylko leczenie płodności, po którym „następuje przywrócenie normalnych funkcji ludzkiej prokreacji" jak też „badania komórek macierzystych i terapie, które szanują wrodzoną godność osoby ludzkiej". Te zaaprobowane badania komórek macierzystych nie są takimi samymi, jakie wykonuje się na zarodkach uzyskanych w wyniku aborcji – co jest złem. Watykańska Kongregacja wyraża także wsparcie dziedzinom medycyny, pomagającym niepłodnym parom poprzez zarówno adopcję, jak i badania niepłodności.
Instrukcja podkreśla nieetyczne zastosowanie szczepionek, zawierających niemoralne użycie komórek i tkanek oraz stwierdza, że naukowcy muszą szanować nienaruszalną godność ludzkiego życia we wszystkich stadiach jego rozwoju. „Ważne powody mogą być moralnie proporcjonalne, żeby usprawiedliwić użycie takiego'materiału biologicznego'", twierdzi Instrukcja. „Tak więc, na przykład, niebezpieczeństwo dla zdrowia dzieci może pozwolić rodzicom na użycie szczepionki, która została wytworzona przy zastosowaniu szeregu komórek niedozwolonego pochodzenia, pamiętając o tym, że każdy ma obowiązek poinformowania o swojej niezgodzie i zażądania od swojego systemu opieki zdrowotnej, by udostępnił inne rodzaje szczepionki".
Mówi ona także o powszechnej postawie, jaka jest dziś bardzo popularna. Postawie niezadowolenia z ograniczonej natury ludzkiej, jaka została stworzona, co jest równoznaczne z „mentalnością eugeniczną", która powoduje podział między ludźmi i popiera kryteria, jakich mogą próbować użyć pewne grupy, żeby zdecydować, kto jest „lepszym" czy „doskonalszym" człowiekiem. Ta ideologia poszukuje przejęcia roli Boga w procesie stworzenia.
Instrukcja odrzuca także próby tworzenia ludzko-zwierzęcych krzyżówek (włączając użycie jaj zwierzęcych do prób ludzkiego klonowania) zauważając, że „z etycznego punktu widzenia takie procedury reprezentują wykroczenie przeciwko godności człowieka wskutek domieszki ludzkich i genetycznych elementów zdolnych zniszczyć określoną tożsamość człowieka".
Klonowanie reprodukcyjne i klonowanie „terapeutyczne" czy „badawcze" nie są dwoma różnymi rodzajami klonowania. Dotyczą one tego samego technicznego procesu klonowania i różnią się tylko zaplanowanymi celami. Celem klonowania reprodukcyjnego jest wszczepienie klonowanego zarodka do macicy zastępczej matki, żeby „wyprodukować" dziecko. Celem klonowania „badawczego" jest natychmiastowe użycie klonowanego zarodka, nie pozwalając mu na rozwój, a więc eliminując go w tym procesie. Można nawet utrzymywać, że każdy rodzaj klonowania jest „reprodukcyjny" w jego pierwszym stadium, ponieważ musi ono wyprodukować, poprzez proces klonowania, indywidualny, autonomiczny, nowy organizm, obdarzony określoną i niepowtarzalną tożsamością, zanim podjęte zostaną jakiekolwiek inne działania związane z tym embrionem3.
„Pozostaje jednak faktem, że klonowanie reprodukcyjne jest tylko częścią całkowitego zagadnienia. Klonowaniem terapeutycznym (produkcją ludzkich zarodków jako dostawców wyspecjalizowanych komórek macierzystych, co wymaga, żeby zarodki zostały użyte w leczeniu pewnych chorób, a potem zostały zniszczone) trzeba się zająć i musi ono zostać zakazane. Ta eksploatacja ludzi poszukiwana przez pewne kręgi naukowe i przemysłowe, i rozwijana przez tkwiące u jej podstaw interesy ekonomiczne, zachowuje całą swoją etyczną odrazę jako nawet poważniejsze wykroczenie przeciwko godności ludzkiej i prawu do życia, ponieważ dotyczy ona osób ludzkich (embrionów), które są stworzone po to, aby je zniszczyć"4.
„Obie formy klonowania pociągają za sobą brak szacunku dla godności ludzkiej. Z etycznego i antropologicznego punktu widzenia, tak zwane klonowanie terapeutyczne, tworzące ludzkie zarodki z zamiarem ich zniszczenia, nawet jeśli jego celem jest możliwa pomoc chorym pacjentom w przyszłości, okazuje się w istocie bardzo jasno niezgodne z szacunkiem dla godności człowieka, czyniąc jedno życie ludzkie niczym więcej niż narzędziem drugiego. Biorąc pod uwagę fakt, że klonowane zarodki byłyby nie do odróżnienia od zarodków stworzonych przez zapłodnienie in-vitro i mogłyby łatwo zostać wszczepione w macice i narodzone, uważamy, iż byłoby praktycznie niemożliwe wprowadzenie w życie rozporządzenia, które zezwalałoby na jeden rodzaj klonowania, a zakazywałoby innego"5.
Teraz, kiedy dyskusja dotyczy klonowania ludzi, polityczni rzecznicy przemysłu biotechnologicznego i farmaceutycznego nie będą uznawać, że jądrowe przeniesienie komórki somatycznej przy użyciu ludzkiego jądra produkuje ludzki zarodek. Podają oni dwa powody.
Niektórzy rzecznicy utrzymują – w przeciwieństwie do dowodów naukowych, odkryć Narodowego Instytutu Zdrowia – Zespołu Badania Zarodka Ludzkiego (National Institutes of Health Human Embryo Reserarch Panel) i obecnego prawa federalnego dotyczącego badań nad zarodkami – że żadne ludzkie zarodki nie powinny być nazywane „zarodkami" przez pierwsze dwa tygodnie istnienia6.
Ponieważ klonowane zarodki tak są traktowane, to użyteczny materiał badawczy do destrukcyjnych eksperymentów, obecne restrykcje dotyczące badań nad zarodkami itd., muszą być unikane przez zaprzeczanie, że zarodek produkowany poprzez klonowanie zasługuje na taką nazwę.
Te grupy twierdzą, że sprzeciwiają się klonowaniu „ludzi" czy „osób", ale zachowują prawo do prowadzenia eksperymentów klonowania na embrionach ludzkich i płodach dopóki żaden nie przetrwa.
Czołowemu badaczowi zarodkowych komórek macierzystych w Stanach Zjednoczonych, doktorowi Jamesowi Thomsonowi, zostało zadane następujące pytanie.
Pytanie: „Ludzie, którzy stosują transfer jądrowy mówią zazwyczaj, że technika jest zoptymalizowana raczej dla produkcji komórek macierzystych niż dla poczęcia dzieci. Nie chcieliby oni utożsamiać tego z procesem, który wytwarza zarodki przeznaczone do wszczepienia i przekonywaliby, że stosują proces reprodukcyjny odmiennie…"
Odpowiedź: „Próbuje pan to zdefiniować odwrotnie i to się nie udaje. Jeśli tworzy się zarodek przez transfer jądrowy i daje się go komuś, kto nie wiedział skąd on pochodzi, nie istnieje żaden test, któremu można poddać ten zarodek, który by stwierdzał skąd on pochodzi. Tak to wygląda.
To prawda, że mają oni dużo mniejszą możliwość, by dać początek dziecku… Ale zgodnie z każdą sensowną definicją, przynajmniej z pewną częstotliwością, tworzony jest zarodek. Jeśli ktoś próbuje to zdefiniować na odwrót, nie jest szczery".
Wartość moralna i godność człowieka nie może być nigdy przekreślona. Jeśli tak się dzieje, wtedy Kościół uczy nas, że działanie, które powoduje taką reakcję jest moralnie złe. Przyrodzony status moralny ludzi pochodzi z faktu, że Bóg stworzył nas na Swój obraz i podobieństwo (co objawia się w inteligencji i wolnej woli).
Z tego powodu, każdy człowiek, niezależnie od cech indywidualnych czy sytuacji materialnej, posiada niezrównaną godność. Jan Paweł II wyjaśnia, że wartość moralna zaczyna się wraz z prawem do życia. „Od momentu poczęcia do śmierci", dodaje, „prawo do życia jest podstawowe i fundamentalne. Jest ono korzeniem i źródłem wszystkich innych praw". Dlatego stan człowieczeństwa automatycznie nadaje status moralny. W wyniku tego, każde działanie, bez względu na cel któremu służy, które degraduje jakąkolwiek jednostkę ludzką – w dowolnym stadium rozwoju od jednokomórkowego zarodka do naturalnej śmierci – czy jest zaledwie narzędziem badań czy tez służy do produkcji i zysku, jest niemoralne.
Badania używające ludzkich zarodkowych komórek macierzystych są obciążone wieloma zasadniczymi problemami naukowymi. Biorąc pod uwagę niespotykany entuzjazm wielu naukowców dotyczący tego tematu, eksperymenty z zarodkowymi komórkami macierzystymi nie przyniosły jeszcze ani jednego sukcesu, nawet w klonowaniu zwierząt. Zamiast tego, zarodkowe komórki macierzyste powodują nowotwory u zwierząt i wywołują taki sam skutek u ludzi. Jeżeli niebezpieczeństwa, takie jak te, nie zostaną wyeliminowane, eksperymenty z zarodkowymi komórkami macierzystymi nie będą miały nigdy żadnego praktycznego zastosowania. Nawet pomijając nieodłączne elementy techniczne, kwestie etyczne wynikające z eksploatacji usuniętych z żywych ludzkich zarodków komórek są bardzo poważnej natury.
Klonowanie terapeutyczne (które właściwie powinno nazywać się klonowaniem „badawczym") zostało rozwinięte, żeby uniknąć immunologicznego odrzucenia zarodkowych komórek macierzystych pobranych od dawcy innego niż żywiciel. Ale w tym momencie pojawiły się nieprawidłowe zarodki.
„Uznano, że większość nie-ludzkich zarodków wytworzonych przez klonowanie transferu jądrowego jest nieprawidłowa, z brakami w wielu genach (wpojonych i nie wpojonych), koniecznych do rozwoju wczesnego zarodka. Zarodkowe komórki macierzyste uzyskane z nieprawidłowych i niezdatnych zarodków będą przenosiły ich'epigenetyczne defekty'7 i przekazywały co najmniej część z nich komórkom córkom. Przeniesienie takich klonowanych zarodkowych komórek macierzystych do pacjenta byłoby dlatego niezwykle niebezpieczne: komórki te mogą wywoływać choroby genetyczne, inicjować białaczkę lub inne rodzaje raka. Ponadto, model klonowania nie-ludzkich naczelnych, który byłby niezbędny dla prowadzenia doświadczeń mających stworzyć bezpieczeństwo przed próbami doświadczeń terapeutycznych na ludziach, musi zostać jeszcze rozwinięty"8.
Korzyści zdrowotne klonowania terapeutycznego są hipotetyczne o tyle, o ile sama metoda pozostaje głównie hipotezą. Apogeum hiperboli9 wychwalających nadzieje tego typu badań może w rezultacie podważyć samą przyczynę, której zdaje się ono służyć10. Istotnie, nawet jeśli odłożymy na bok zasadnicze względy etyczne, inne niż oczekiwania pacjenta, obecny stan klonowania terapeutycznego uniemożliwia, teraz i w najbliższej przyszłości, jakiekolwiek zastosowanie kliniczne.
Naukowcy, filozofowie, politycy i humaniści zgadzają się co do potrzeby międzynarodowego zakazu klonowania reprodukcyjnego. Z biologicznego punktu widzenia, doprowadzenie do narodzin klonowanych zarodków ludzkich byłoby niebezpieczne dla rodzaju ludzkiego. Ta aseksualna forma reprodukcji będzie pomijała zwykłe „przenoszenie" genów, które czyni każdego człowieka niepowtarzalnym w jego/jej genomie i w sposób dowolny utrwali genotyp w jednej szczególnej konfiguracji z przewidywalnymi negatywnymi konsekwencjami genetycznymi dla ludzkiej puli genów. Będzie to także niewspółmiernie niebezpieczne dla indywidualnego klonu.
Z antropologicznego punktu widzenia, większość ludzi uznaje, że klonowanie obraża ludzką godność. Klonowanie będzie w istocie powoływało do życia człowieka, ale przez manipulację laboratoryjną w porządku czystej zootechnologii. Osoba ta pojawi się na świecie jako „kopia" (nawet jeśli tylko kopia biologiczna) innej osoby. Podczas gdy ontologicznie niepowtarzalna i zasługująca na szacunek, sposób, w jaki klonowana osoba ludzka została przyniesiona na świat naznaczy tę osobę bardziej jako kogoś sztucznego niż bliźniego, zastępstwo kogoś raczej niż niepowtarzalną jednostkę, narzędzie czyjejś innej woli raczej niż cel w samym sobie lub samej sobie, wymienialny artykuł konsumpcyjny raczej niż niepowtarzalne wydarzenie w ludzkiej historii.
Istnieją także potencjalne uszkodzenia, które mogą wynikać z poprawek genetycznych, włączając następujące: (1) negatywne konsekwencje planowanej interwencji, (2) negatywne konsekwencje w funkcjonowaniu organizmu ludzkiego nie wiązane poprzednio z interwencją oraz (3) konsekwencje te nie były przez długi czas oczywiste11.
„Jeśli osobowość jest nieugięcie związana z nieśmiertelną duszą i jeśli dusze nieśmiertelne mogą być tworzone jedynie przez Boga, wtedy osoby klonujące ryzykują przynoszenie na ten świat ludzi bez zasadniczego wyposażenia dla osobowości. Nawet jeśli Bóg gwarantowałby, że klony także posiadają dusze, klonowanie może być rozumiane jako arogancka próba wywierania presji na Boga". Ten szczególny temat dyskusji musi być jeszcze dokończony przez badaczy Kościoła.
„W procesie klonowania podstawowe relacje osoby ludzkiej są wypaczone: synostwo (pochodzenie), pokrewieństwo, więź, rodzicielstwo… Zapłodnienie in-vitro prowadziło już do pomyłek dotyczących pochodzenia, ale klonowanie będzie oznaczało radykalny rozłam tych związków…".12
„Projekt 'ludzkiego klonowania' przedstawia straszliwe odchylenie od normy, ku któremu prowadzona jest pozbawiona wartości nauka i jest on znakiem głębokiej niemocy naszej cywilizacji, która traktuje naukę, technologię i'jakość życia' jako elementy zastępcze dla znaczenia życia i jego zbawienia… Zatrzymanie projektu ludzkiego klonowania jest obowiązkiem moralnym, który musi zostać także przełożony na zapisy kulturalne, społeczne i legislacyjne"13.
Rewizja określenia morderstwa redukuje jego dostrzeganą wagę i w obliczu tych nowych i niepokojących technologii Kościół nie przestaje uczyć nas, jak wielka jest wartość i godność człowieka jako całości, jako dziecka uczynionego na obraz Boga. Pielgrzymi św. Michała wspierają i propagują to nauczanie, żeby człowiek mógł zdać sobie sprawę z własnej wartości i zrozumieć prawdę, jaka kryje się za słowami Kościoła: „Rozwój technologii interwencji w procesy ludzkiej prokreacji stawia bardzo poważne problemy moralne w odniesieniu do szacunku należnego człowiekowi od momentu poczęcia, do godności osoby ludzkiej, jego lub jej seksualności i przekazywania życia.
Kongregacja Doktryny Wiary kieruje z przekonaniem i zachętą zaproszenie do teologów, a przede wszystkim do moralistów, żeby studiowali oni głębiej i uczynili nawet bardziej dostępną wiernym zawartość nauczania Magisterium Kościoła w świetle właściwej antropologii dotyczącej seksualności i małżeństwa oraz w kontekście koniecznego interdyscyplinarnego podejścia. W ten sposób umożliwią oni nawet jaśniejsze zrozumienie wartości tego nauczania. Broniąc człowieka przed wybrykami jego własnej siły, Kościół Boży przypomina mu powody jego prawdziwej szlachetności. Tylko w ten sposób można zapewnić mężczyznom i kobietom jutra możliwość życia i miłości z tą godnością i wolnością, które pochodzą z szacunku dla prawdy. Dlatego dokładne zalecenia, które oferuje obecna instrukcja, nie są przeznaczone do zatrzymania prób refleksji, ale raczej do wywołania odnowionego impulsu nieodpartej wierności nauczaniu Kościoła.
W świetle prawdy o darze ludzkiego życia i w świetle zasad moralnych, które wypływają z tej prawdy, każdy jest zaproszony do działania w obszarze odpowiedzialności właściwym każdemu i jak dobry Samarytanin do uznania za bliźniego nawet najmniejszego spośród dzieci ludzkich (zob. Łk 10,29-37). Tutaj słowa Chrystusa znajdują nowe i szczególne odbicie: 'Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili' (Mt 25,40)"14.
1.) Jan Paweł II, Przemówienie na 25. Spotkanie Przyjaźni (sierpień 2004 r.), nr 2, 3.
2.) http://www.nccbuscc.org/prolife/tdocs/clonings.html
3.) Dokument Stolicy Świętej, nr 7.
4.) Arcybiskup Renato Martino do Organizacji Narodów Zjednoczonych na Międzynarodowej Konwencji przeciwko Reprodukcyjnemu Klonowaniu Ludzi (2001 r.).
5.) Arcybiskup Celestino Migliore do Organizacji Narodów Zjednoczonych na Międzynarodowej Konwencji przeciwko Klonowaniu Ludzi (21 października 2004 r.).
6.) Narodowy Instytut Zdrowia jest jednym z czołowych centrów badań medycznych na świecie i jest związany z Departamentem Zdrowia i Opieki Społecznej Stanów Zjednoczonych.
7.) epigeneza – rozwój zarodka przez zróżnicowanie się komórek i tworzenie nowych struktur – tkanek, narządów, układów.
8.) Rozważania nad stanowiskiem Stolicy Świętej dotyczącym zagadnienia klonowania ludzkiego, Oficjalne dokumenty debaty Zgromadzenia Ogólnego ONZ, 27 września 2004 r.
9.) hiperbola – zwrot stylistyczny polegający na zamierzonej przesadzie w opisie przedmiotu lub zjawiska.
10.) J. Knight, Biolodzy obawiają się, że krzykliwa reklama klonowania podważy badania komórek macierzystych (Biologists fear cloning hype will undermine stem-cell research), Nature 2004, 430:817
11.) Rozważania nad stanowiskiem Stolicy Świętej dotyczącym zagadnienia klonowania ludzkiego, Oficjalne dokumenty debaty Zgromadzenia Ogólnego ONZ, 27 września 2004 r.
12.) Nobel za in-vitro, MICHAEL nr 59, październik-grudzień 2010, str. 3.
13.) Refleksje na temat klonowania (1997), nr 3, Papieska Akademia Życia.
14.) Homilia wygłoszona w Rzymie w Kongregacji Doktryny Wiary 22 lutego 1987 r. przez kardynała Józefa Ratzingera, obecnie papieża Benedykta XVI.
